Page 49 - Akademi Dergisi Ocak

AKADEMİ OCAK 2025 İlim ve Araştırma Dergisi
İSTANBUL İSLAMİ İLİMLER
AKADEMİSİ
padi ahın bu dersleri icra e i ini ve bizzat kendilerinin de Be ikta Sahil Sarayı, Çıra an Sarayı, Yıldız/Çit Kasrı ve Dolma-
katıldı ını görmü oluruz. Sonuç itibariyle Osmanlı’da huzur bahçe Sarayı (Muayede ve Zülvecheyn Sofaları) mekân olarak
derslerinin kesin bir ekilde ba langıcıyla ilgili net bir bilgi kullanılmı tır.
bulunmamaktadır. Bunun sebebi ise huzur dersleri ile mutat HUZUR DERSLER N N C EKL
derslerin karı tırılmasından kaynaklanmaktadır. Osman Bey Huzur dersleri, Ramazan-ı erif ayında yapılmaktaydı. Genel
Dönemi’nde yine kendisinin katılımıyla bazı dersler icra edil- olarak ise ilk on günü icra edildi i bilgisi bulunmaktadır. II.
mi tir. Bu dersleri bazı müelli er mutat ders olarak kabul etmi , Abdülhamid Dönemi’nde ise derslerin ha ada iki güne çıkarıl-
bazıları ise huzur dersi olarak zikretmi lerdir. 165 yıl boyunca masıyla farklı bir uygulamaya geçilmi tir. Derslerin yapılaca ı
icra edilen huzur dersleri, Osmanlı ilim gelene inde yer mekânlar sürekli de i iklik gösterirdi. Padi ah tarafından
edinmi tir.
belirlenen bir yerde toplanılıp burada icra edilirdi. Yine padi ah,
HUZUR DERSLER N N TILIMCILARI derse katılacak olan mukarrir ve muhatapların isimlerini ve takrir
Huzur dersleri, seçilmi ki ilerin katılımıyla gerçekle tirilen bir ders edilecek olan ayetleri eyhülislama bildirir ve onun aracılı ıyla
niteli ini ta ımaktadır. Bu katılımcıları u ekilde zikredebiliriz: katılımcılara bilgi vererek onların önceden hazırlanmalarını
Padi ah sa lardı. Lakin burada önemli bir nokta ise derse i tirak edecek
Huzur derslerinin vazgeçilmez unsuru arasında bulunmaktadır. olan ahıslar birbirlerini bilmezlerdi. Dolayısıyla önceden
Padi ahlar, derslerin onay merkezi konumundadır. Mukarrir, kar ılıklı bir mütalaa gerçekle mez ve ders esnasında olu an
muhatap ve samileri; okunacak metni, yeri ve zamanı belirler. müzakere ortamında herkes bilgisini veya sorusunu padi ahın
huzurunda arz ederdi. Dersin gün içinde yapıldı ı vakit ise ö le
eyhülislam ile ikindi arasıydı. Derse ba lanılmadan önce bir merasim
Huzur derslerini düzenleyen ve uygun bir ekilde icra edilmesini gerçekle tirilirdi. Bu merasimin ismi ise “Bini -i Hümayun” idi.
sa layan yetkili bir ki idir. Padi ahın tasdik edece i konuları Padi ahın meclise girmesiyle resmî elbiseleri giyinmi , ni an-
belirler ve ona arz eder. Dinleyicilerin kimler olabilece ini larını takmı ve sarıkları üzerine sırmaları geçirmi olarak önde
tavsiye edebilir. Okunacak ayetleri padi ahtan alıp mukarrir ve mukarrir; arkasından da kıdem sırasıyla muhataplar huzura
muhatapları bildirir.
girerdi. Ulema, ayakta bekleyen padi aha ihtiram selamını
Mukarrir verdikten sonra kendine ait olan yerlere otururdu. Padi ahın bu
Lügat manası itibariyle; bir eyi takrir eden, anlatan, konferansçı meclislerde özel bir makamı mevcut de ildi. lmiye sınıfından
demektir. Padi ah huzurunda dersi tekrar eden ve muhatapların olan yani mukarrir ve muhatapların önünde birer rahle bulun-
Bir devleti önemli kılan unsurlardan birisi ilme verdi i de erdir. zikredilmektedir. Ata Bey’in “Enderun Tarihi” ismindeki sorularına cevap veren âlimdir. Huzur derslerinin icra edildi i maktaydı. Mukarririn takriri ile ders ba lardı. Ders, yakla ık iki
lim, bir insanın veyahut bir milletin ilerleyebilmesi için en eserinde bu konuya u ekilde de inilmi tir: mecliste sadece bir tane mukarrir bulunurdu. Mukarrirler, saat sürerdi. Mukarrir, önceden belirlenen ayetleri okur; sonra
önemli araçlardan biridir. Bu mana itibariyle Osmanlı Devleti medrese tahsilini tamamlayıp icazet almı ; sonra da müderris Kadı Beyzavi Tefsiri’nden ayetin tefsirini okur ve ayeti geni çe
ilme oldukça önem vermi bir devle ir. lim ehline maddi ve “Osman Han-ı Gazi asr-ı fezail hasr-ı âlisinde bed’ile Orhan Han-ı sıfatıyla ders okutarak talebeye icazet vermi olanlardan seçilirdi. erh etmeye çalı ırdı. Mukarrir sunumunu bitirdikten sonra

manevi bütün deste ini sa lamı tır. Osmanlı padi ahları ise hem Gazi ahdinde daimî sure e icraya ba lanılarak ol zamanlarda ve Muhatap(lar) muhataplara soruları olup olmadı ı sorar ve kıdem sırasına göre
halkının ilmi faaliyetlerine önem vermi hem de kendilerinin hususile Murad Han-ı evvel vaktındanberi Ramazan-ı erifde vakit Huzur derslerinin ilk dönemlerinde “talip” olarak isimlendiril- sorularını alır; her birine cevap verirdi. Mukarrir, soru cevap
geli imi için gayret göstermi lerdir. Huzur dersleri ise bunun en bulundakça her gün ve eyyam-ı sairede irade buyuruldukça fuhulini mekteydi. Huzur derslerinde mukarririn yanında hazır bulunan faslından sonra muhtasar bir dua yaparak dersi sonlandırırdı.
büyük örneklerinden biridir. ûlemadan olan zevat-ı fezailsimatın ekserisi huzuru hümayunda âlimler toplulu udur.
içtima ile âyât-ı celile-i furkaniyeden bazı suver-i erife tefsir HUZUR DERSLER NDE ÖDÜL
Tanımı olunması kaide hükmüne girmi iken (Mustafa Hanı salis) zuhari Sami(ler) Huzur derslerine katılan mukarrir ve muhataplara padi ah
Huzur dersleri tanım itibariyle iki kısma ayrılmaktadır: zehairi ahiretleri olmak üzere bu usulü hayriyeyi kanunu kavime Padi ahın onayı ile derse katılan dinleyici kitlesidir. Genel
Kelimenin lügat manası, padi ahın huzurunda icra edildi i için rabtile daimî ve resmî bir nizam hükmüne vaz’ ve himmet buyur- itibariyle padi ahın yakınları yani ehzadeler, valide sultanlar, tarafından talti er ihsan olunmu tur. Bu derslerin bir gelene i
bu tabir ile kullanılmı tır. Istılâhi manası ise Ebu’l- Ulâ Mardin’in mu lardır.” Ata Bey’in, huzur derslerinin Osman Bey’in döne- hanım sultanlar, vezirler, öteki devlet erkânı ve sair önemli zevat olarak ise dersin bitiminde nakit bah i verildi i bilinmektedir.
ifadesiyle, “Hicri 1172 Ramazan’ından itibaren her sene Osmanlı minde ba ladı ını zikretmesi; bunun bir mesnede dayanma- katılabiliyordu. Samiler, daimî de ildi yani her oturuma farklı Huzur derslerinde hocalara verilen mükâfatlar genel itibariyle u
padi ahının huzurile muayyen mütebahhir ve slam diniyle müted- masından, kaynaklarda do ru olarak kabul edilmemesine sebep ahıslar katılabiliyordu. ekildedir: nakit bah i ler, bohça eklinde verilen hediyeler,

eyyin zatlardan terekküp etmek üzere Ramazan günleri sarayda olmu tur. Osmanlı’da huzur derslerinin ba langıcıyla ilgili olarak HUZUR DERSLER N N C ED LD MEKÂNLAR ni anla taltif ve ter ödülü.
mün’akit ilmî mecliste Kadı Beyzavi Tefsiri’ni münazaralı tarzda yine ba ka bir rivaye e, III. Ahmed Dönemi’nde Damad Huzur dersleri icra olunmaya ba ladı ı günden itibaren muhtelif HUZUR DERSLER NDE CEZA
tedrisi ifade etmek üzere kullanılan ıstılahtır.” Ramazan-ı erif ayı brahim Pa a tarafından 1136 yılında icra edildi i nakledilmek- mekânlarda gerçekle tirilmi tir. Genel itibariyle padi aha yakın Huzur derslerinde bazen padi ahın da bulundu u esnalarda
içinde icra edilen huzur dersleri genel itibariyle; padi ahın ve tedir. Ba ka bir görü e göre huzur derslerinin ilk defa II. Musta- yerler tercih edilmi tir. Temelde iki kısma ayrılmaktadır: Birinci- soru-cevap kısmında muhataplar arasında had sınırlarını a anlar
bazı devlet görevlilerin katılmasıyla, mukarrir ismi verilen fa zamanında (1757-1774) yapıldı ı zikredilmektedir.4 Bu ön si, Topkapı Sarayı’nın içinde bulunan bölmelerde, ikincisi ise olabiliyordu. Bu zevâta ise dersten ihraç, nefy (sürgün) ve ilmî
anlatıcının ona önceden bildirilen Kur’an-ı Kerim’den belirli bilgiden sonra huzur dersleriyle ilgili olarak Sultan Vahdeddin ve Topkapı Sarayı’nın dı ında bulunan mekânlarda gerçekle tiril- rütbenin dü ürülmesi gibi cezalar verilebiliyordu. Buna misal
kısımları Kadı Beyzavi Tefsiri’yle birlikte katılımcıların huzurun- Halife Abdülmecid Efendi zamanında Dolmabahçe Sarayı’nda mi tir. Bunlar ba lıca u mekânlardır: Topkapı içindeki Sofa-ı olarak kaynaklarda 1176 yılında Abdülmünim Efendi’nin ders
da anlatmasına ve yapılan bu derslere verilen isimdir. devam eden derslerin sonunca 1341 Ramazan’ında (Mayıs Hümayun, Merdivenba ı Kasrı, Sünnet Odası, Revan Kö kü, takriri sırasında Tatar Ali Efendi isimli zat, ders münaka asında
Tarihçesi 1923) yapılmı , 26 Recep 1342 (4 Mart 1924) tarihinde hilâfe- Has Oda, Çinili Kö k, Çadır Kö k gibi yerlerde; Topkapı Sarayı ilmî nezaherle teli mümkün olmayan tarzda a ır sözler kullan-
Huzur derslerinin tarihî seyrine baktı ımız zaman ilk icra tin kaldırılmasıyla huzur dersleri de yapılamamı tır. Huzur dı ında ise Topkapı Sahil Sarayı, Sepetçiler Kasrı, Yalı Kasrı, masından dolayı devrin eyhülislamı Dürrizâde Mustafa Efendi
edildi i zaman olarak Osman Bey’in dönemi kaynaklarda derslerinin III. Mustafa’yla ba ladı ını esas alırsak toplamda 11 Kasr-ı Cedid, evkiye Kö k, ncili Kö k, Rami Kı la Camii, tarafından Bozcaada’ya sürülmü tür.

AKADEMİ I 47