Page 51 - Akademi Dergisi Ocak

AKADEMİ OCAK 2025 İlim ve Araştırma Dergisi
İSTANBUL İSLAMİ İLİMLER
AKADEMİSİ
3- Medreselerin Sosyal ve Toplumsal Haya aki Yeri
Osmanlı medreseleri; ö renci yeti tirmenin ötesinde, toplumsal
dayanı manın önemli bir parçasıydı. Bu kurumlar, genellikle
vakı ar tarafından desteklenirdi. Medrese e itimi alan
ö rencilerin burs ihtiyacı vakı ar aracılı ıyla kar ılanır, e itim
sürecinde barınma ve yeme gibi temel ihtiyaçları giderilirdi.
Medreseler, Osmanlı toplumunun ilmî ve dinî alandaki çıtasını
yükseltmek için kritik bir rol oynamı tır. Buralarda yeti en ulema,
ülkenin manevi yapısını desteklemekle kalmamı , aynı zamanda
Osmanlı yargı ve idari sisteminin ekillenmesinde aktif bir rol
oynamı tır. Kadılar, müderrisler, eyhülislamlar gibi kritik devlet
adamları bu medreselerde yeti mi tir. Burada unu da zikretmekte
fayda vardır: Osmanlı padi ahları, e itim ve ilim gelene ine özel
bir hassasiyet göstermi , toplumun her kesiminde bilgi ve ahlakı
yaymayı amaçlayan önemli kurumlar ve uygulamalar
geli tirmi lerdir. Bu ba lamda, Enderun Mektepleri ve Huzur
Dersleri, Osmanlı’daki e itim sisteminin en önemli parçalarını
olu turur. Enderun Mektebi, Osmanlı sarayının bir parçası olarak
yüksek derecede nitelikli devlet görevlileri yeti tirmek amacıyla
kurulmu tur. Bu mektepler, zeki ve yetenekli çocukların küçük
ya larda dev irilerek sıkı bir e itimden geçirildi i bir sistem
üzerine in a edilmi tir. E itim müfredatı, yalnızca dinî ve ahlaki
bilgilerle sınırlı kalmamı ; dil, edebiyat, tarih, co rafya, matematik Sonuç
ve askerî strateji gibi çok yönlü konuları da kapsayarak bir nevi elit Osmanlı medreseleri; sadece birer e itim kurumu de il, toplumun
bir okul modeli sunmu tur. Enderun’da yeti en bireyler, ilmî ve dinî yapısını ekillendiren büyük bir sistemin parçasıydı.
Osmanlı’nın üst düzey bürokrasi kadrolarında, komutanlık Kurulu larından itibaren ülkenin hem ilmî hem de manevi
Osmanlı mparatorlu u, kurulu undan itibaren ilmî ve dinî astronomi gibi alanlarda da derslerin verildi i çok yönlü bir görevlerinde ve ha a vezirlik makamında görev almı tır. Bu ihtiyaçlarını kar ılayan bu kurumlar, Osmanlı toplumunun her
e itime büyük önem veren bir medeniyet olmu tur. Osmanlı müfredata sahip olmu tur. Fatih Sultan Mehmet Han, medre- kurum, padi ahın yakın çevresini olu turan danı man ve alanına katkıda bulunmu ; devletin yüzlerce yıl süregelen
medreseleri, bu ba lamda sadece birer e itim kurumu de il, aynı seleri; slamî ilimleri, devletin her bölgesine ula tırarak ülkenin yöneticileri de yeti tiren bir okul niteli i ta ımı ; devletin ba arısında büyük rol oynamı tır. Ayrıca Osmanlı medreseleri,
zamanda toplumu ekillendiren sosyal ve dinî yapının temel entelektüel seviyesini yükseltmek amacıyla planlamı tır. Kanuni süreklili inde hayatî bir rol üstlenmi tir. Huzur dersleri ise slam medeniyetinin e itim ve ilim gelene ini Osmanlı kültürüyle
ta larından biri olmu tur. Medreseler, ö rencilere (talebelere) dinî Sultan Süleyman Dönemi’nde ise medrese sistemi daha da geli - Osmanlı padi ahlarının dinî ve ilmî tartı malara verdi i önemin en harmanlayan kurumlar olarak büyük bir öneme sahiptir. Bu
ilimlerin yanında dönemin pozitif ilimlerini de ö reterek mi ve sistematik bir yapı kazanmı tır. Bu dönemde medreseler somut örneklerinden biridir. Genellikle Ramazan ayında sarayda medreseler hem devletin ihtiyacı olan uzman insan yeti tirmi
bireylerin hem manevi hem de ilmî anlamda yeti mesini hiyerar ik bir yapıya kavu turulmu ve medreselerde yeti en âlim- düzenlenen bu dersler, dönemin en seçkin âlimlerinin katılımıyla hem de toplumun manevi ve kültürel yapısını ekillendirmi tir.
sa lamı tır. Bu çalı ma, Osmanlı medreselerinin kurulu lerin, devletin her kademesinde etkin bir rol üstlenmesi sa lanmı tır. gerçekle tirilmi tir. Bu derslerin, padi ahların huzurunda Medreselerin köklü e itim sistemi, Osmanlı’nın uzun süreli
süreçlerini, yapısını ve toplumsal hayat içindeki önemini ele 2- Medrese Sisteminin Yapısı ve E itim Kademeleri gerçekle tirilmesi; ilmin devlet yönetimindeki önemini ve ba arısında önemli bir rol oynamı tır. Günümüzde bu
almayı amaçlamaktadır. padi ahın bizzat ilmî faaliyetlere olan ilgisini göstermesi açısından medreselerin mirası hem slam dünyasında hem de modern
Osmanlı medreseleri, hiyerar ik bir yapı çerçevesinde düzen-
1- Osmanlı Medreselerinin Tarihî Ba lamı lenmi tir. dikkat çekicidir. Huzur dersleri, sadece saray çevresi için de il, e itim anlayı ında etkilerini sürdürmektedir.
Osmanlı mparatorlu u; e itim sistemini, Selçuklu ve di er slam btida-i Medreseleri: Bu medreselerde temel dinî bilgiler genel anlamda Osmanlı toplumu için de bir e itim modeli ve
ülkelerindeki medrese geleneklerinden etkilenerek olu turmu tur. verilmekteydi. Kur’ân-ı Kerîm okumayı ö retmek, temel fıkıh te vik unsuru olmu tur. Padi ahın bu derslere katılımı, âlimlere ve
Medreselerin temeli, genellikle Karahanlılar dönemine kadar bilgilerini kazandırmak üzerine yo unla mı lardı. ilme verilen de eri topluma yansıtması açısından da önemlidir.
uzanır; bu yapı, Osmanlı’da sistematik hâle getirilerek zirveye 4- Osmanlı Medreselerinin lmî ve Entelektüel Katkıları
ula mı tır. Osmanlı’da medrese gelene inin resmen ba langıcı, Dâhil Medreseleri: Orta seviyede dersler veren bu medreselerde Osmanlı medreseleri; slam dünyasının genelinde oldu u gibi,
Orhan Gazi’nin 1331 yılında znik Medresesi’ni kurmasıyla mantık, gramer ve kelam gibi dersler okutulmaktaydı. Talebelerin dinî ilimler kadar fen ilimlerine de katkıda bulunmu tur. Fatih
gerçekle mi tir. Bu medrese hem Osmanlı topraklarındaki ilk zihnî becerilerini geli tirmek önemli bir hede i. Sultan Mehmet’in medreselerinde bizzat destekledi i astronomi
medrese hem de ilmî e itimdeki kurumsalla manın ilk adımı Sahn Medreseleri: Osmanlı medrese sisteminin en üst kademesi çalı maları, Osmanlı ilim dünyasının çıtasını yükseltmi tir. Ali
olarak kabul edilir. Fatih Sultan Mehmet Dönemi ise Osmanlı olan bu medreselerde ileri seviyede dersler verilirdi. Tefsir, hadis, Ku çu gibi âlimler, medrese gelene inden yeti erek dönemin en
medrese sisteminin büyük bir geli me gösterdi i bir ça olmu tur. tıp, astronomi ve felsefe gibi alanlar; bu medreselerde yo un ileri ilmî çalı malarını yapmı tır. Osmanlı medreseleri sadece yerel
Fatih’in stanbul’u fethinden sonra kurulan Sahn-ı Seman olarak çalı ılırdı. Burada yeti en talebeler, mükemmel bir ilmî bir e itim kurumundan ziyade; uluslararası çapta, etkili âlimlerin
Medreseleri, medrese sisteminin zirvesini temsil eder. Bu med- donanıma sahip olur ve devletin önemli kademelerinde görev yeti ti i birer ilim yuvası hâline gelmi tir. Tıp, matematik, felsefe
reseler, ileri düzey dinî e itimin yanında matematik, tıp ve alırlardı. ve mantık gibi alanlarda yazılan çok sayıda eser, bu medreselerin
kapsamlı müfredatının ürünü olmu tur.

AKADEMİ I 49