Page 50 - Akademi Dergisi Temmuz

AKADEMİ TEMMUZ 2024 İlim ve Araştırma Dergisi
İSTANBUL İSLAMİ İLİMLER
AKADEMİSİ
hikmet, airlere toplum içinde yüksek bir konum kazandırırdı. bedevî hayatından sahneler anlatılır. Ardından kasideler methiye
ve fahriye kısımlarıyla sona erer. Muallakât metinlerinin bazı
3. Edebiyatın Korunması ve letilmesi: iir, Cahiliye dönemi kısımlarından tarihî mâlûmat elde etmek mümkündür. Bu konuda
Arap toplumunda sözlü bir gelene in önemli bir parçasıydı. iirler, en güvenilir bilgiler daha çok Züheyr’in muallakasında bulunmak-
nesilden nesile aktarılarak korundu ve ö renildi. Bu, toplumun tadır. Kabile kavgasında barı ı sa lamak için büyük gayret sarfeden
tarihini ve kültürünü gelecek nesillere aktarmanın bir yoluydu. Mürre kabilesinin reisi hakkında yazılan bu methiye, olayın bütün
4. Dilin Geli imi ve Zenginle mesi: Cahiliye dönemi Arap ayrıntılarını ortaya koyan bir kaynak durumundadır .
airleri, Arap dilinin gücünü ve zenginli ini sergilemi lerdir. Arap yarımadasının neresinde yazılmı olursa olsun zamanımıza
iirlerinde kullanılan dil ve ifadeler, Arap dilinin geli imine katkıda ula an muallakaların hepsi ortak iir diliyle (fasîh dil) kaleme
bulunmu ve dilin daha derin ve zengin olmasını sa lamı tır. alınmı olup çe itli lehçelere ait kelimeler ve ifade özellikleri
yoktur. Bazı iir ele tirmenlerinin eski Arap iirinin, dolayısıyla
5. Temalar ve fadeler: Cahiliye dönemi Arap airleri, iirlerinde muallakaların uydurma oldu u yolundaki görü lerini ihtiyatla
genellikle do ayı, a kı, sava ı, kabile kahramanlarını ve kabileler kar ılamak gerekir . Son incelemeler, Câhiliye devrinde yazı
arası ili kileri i lemi lerdir. Bu temalar, toplumun ya am tarzını, kullanma gelene inin varlı ını ispat e i i gibi o dönemde yaygın
de erlerini ve inançlarını yansıtırken, aynı zamanda insan deneyi- olan sözlü rivayetlere de inanılabilece ini kanıtlamı tır. Bu
mine ve duygularına da odaklanmı lardır. rivayetler airle birlikte gezen ve görevi onun iirlerini ezberleyip
Cahiliye dönemi Arap edebiyatı, slam'ın yayılmasıyla birlikte aktarmak ve yaymak olan râvilerden gelmi tir. Sözlü rivayetler
dönü mü olsa da bu dönemin edebi mirası, Arap edebiyatının daha sonra yazıya geçirilerek zamanımıza ula mı tır.
temel ta larından birini olu turur. Cahiliye dönemi iirleri, Arap
kültürünün köklerini ve toplumunun geçmi ini anlamak için
önemli bir kaynaktır.

B) MUALLE T A RLER VE RLER N N
BAZI ÖZELL KLER
Mualleka iirlerin adlandırılı ı hususunda oldu u gibi hangi airlerin
iirlerinin bu derlemeye dahil edildi i hususunda da farklı görü ler
vardır. Mu‘allaka airleri olarak bn ‘Abdi Rabbih, u airlerin adlarını
verir: mru’ü-l Kays (ö. M.545’e do ru), Züheyr (ö. M.609), Tarafe
(ö.M. 564’e do ru), ‘Antere (ö. M.600), ‘Amr b. Külsûm (ö. M.584’e
do ru), Lebîd (ö. 40/660-661) ve el-Hâris b. Hillize (ö. M.570’e
do ru). Ebû ‘Ubeyde (ö. 210/825), bu listedeki ‘Antere ve
el-Hâris’in yerine en-Nâbiga ez-Zübyânî (ö.M.604’ten sonra) ve
el-A‘ â (ö. 7/629)’yı koyar . Ebû Zeyd el-Kure î (IV./X. asır), yine
Bu eserlerin her biri benzersiz bir tarz ve anlatım tekni iyle zamanda toplumsal olayların, sava ların, a kın ve tabiatın ifadesi bn ‘Abi Rabbih’in verdi i listeden el-Hâris b. Hillize’yi çıkarıp
yazılmı tır ve Arap edebiyatının temel ta larından biri olarak kabul olarak da de erlendirilirdi. en-Nâbiga ezZübyânî ve el-A‘ â’yı koymak suretiyle Mu‘allaka sahibi
edilirler. Bu iirler, dönemin sosyal hayatını ve airlerin ya adı ı airlerin sayısını sekiz olarak verir . bn Kuteybe (ö. 276/889), bu
çevrenin do al özelliklerini, adeta birer belgesel gibi, canlı tablolar Cahiliye dönemi airleri, iirlerinde genellikle kabilelerinin kahra- airlere ‘Abîd b. el-Ebras (ö. M.605)’ı ilâve eder . Mu‘allaka airleri-
halinde göz önüne sermeleri açısından defalarca okunmaya de er manlıklarını, do al güzellikleri, a kı ve di er önemli temaları nin sayısını en-Nehhâs dokuz, et-Tebrîzî (ö. 502/1109) ve e - En-
sanat harikaları olmalarının yanı sıra, slamiyet’in do u undan i lerlerdi. Bu iirler, o dönemin tarihi, toplumsal ve kültürel yapıları kîtî (ö. 1331/1913) ona çıkarır. bn Haldûn (ö. 808/1406) da bu
günümüze kadar geçen yakla ık 14 asır boyunca Arap grameri ve hakkında önemli bilgiler sa lar. Ayrıca, Cahiliye dönemi airleri, airlere ‘Alkame b. ‘Abede (ö. M.597)’yi katar . Ebû Bekr bnü’l-En-
belagati konusundaki eserlerin kaleme alınmasında, dolaylı olarak Arap dilinin zenginli ini ve ifade gücünü sergileyerek, Arap edebi- bârî (ö. 328/940) ve ezZevzenî (ö. 486/1093), erhlerinde bn ‘Abdi
da ba ta tefsir bilim dalı olmak üzere slami ilimlerde olmazsa yatının temellerini atmı lardır. Rabbih’in verdi i listeye ba lı kalmı lardır. Bu durumda Mu‘allaka
olmaz temel kaynak olma özelli ini sürdürmü tür. Özellikle slam'ın yayılmasıyla birlikte, Arap toplumu ve edebiyatı büyük airlerinin sayısı onu a maktadır.
“isti hâd” olarak isimlendirilen bir kelime veya cümlenin kullanılı de i imler geçirdi ve slam edebiyatı ortaya çıktı. Ancak, Cahiliye
ve vaz'ının sıhhatini delillendirmek hususunda Muallekât iirleri dönemi Arap edebiyatının etkileri hala görülebilir ve bu dönemin Muallakât âirlerinin en eskisi, M. VI. asrin ilk yarısında ya amı
geçmi ten günümüze temel kaynak olarak ehemmiyetini devam iirleri, Arap edebiyatının köklerini olu turan önemli bir miras mru’u’l-Kays’rtır. Di erleri bu asrin son yarısında ya amı lardır.
e irmi tir. olarak kabul edilir. Bunlardan sadece Lebid, Müslüman olmu ve Îslâm devrinde de
uzun müddet yasamistir. Münekkitler ve antoloji tertip edenler, bu
Muallekat, Arap edebiyatının zengin mirasının sadece bir parçası Cahiliye Araplarının edebiyata ve iire verdikleri önemi birkaç airlere dair pek çok menkıbeyi nesilden nesile nakletmi lerdir.
olmasının ötesinde eserler, Arap kültürünün ve dilinin derinlikler- maddede izah edebiliriz:
ine bir pencere açar. airlerinin duygularını, dü üncelerini ve 1. iirin Merkezi Rolü: Cahiliye dönemi Arap toplumu, iiri Muallakât iirleri tamamıyla klasik kaside tarzında nazmedilmi tir.
deneyimlerini ustalıkla ifade eden bu eserler, edebiyat tutkun- hayatlarının ayrılmaz bir parçası olarak görüyordu. iir, toplumun Altmı ile yüz beyit arasında de i en kasidelerin özelli i bütün
larının ve ara tırmacıların ilgisini her daim çekmi tir tarihini, kültürünü, de erlerini ve duygularını ifade etmenin beyitlerinde aynı ka yenin tekrar edilmesidir. Genellikle ilk beytin
önemli bir yoluydu. iirin, dini ve toplumsal törenlerde, kabile her iki mısraı “musarra‘” adı verilen aynı ka ye düzenine sahip olur.
A) CAH L YE A PLARININ EDEB YATA toplantılarında ve ha a sava alanlarında yaygın bir ekilde Kaside, airin eski sevgilisinin hâtırasını anmaya ça ırdı ı romantik
VERD KLER ÖNEM kullanıldı ı bilinmektedir. bir giri le (nesîb, te bîb) ba lar . Bu tür giri i ilk defa kullanan bn ‘Abdi Rabbih, a.g.e., V, 269-270.
Cahiliye dönemi Arapları, edebiyata önem veren bir toplumdu. airin mruülkays oldu u söylenir. Ardından gelen airlerin hemen bn Re îk, el-‘Umde fî Mehâsini’ - i‘r ve Âdâbihî ve Nakdih, n r. M.Muhyiddîn ‘Abdülhamîd, Kahire
1383/1963, I, 96.
iir, bu dönemde önemli bir kültürel ifade biçimiydi. Araplar iiri, 2. airlerin Yüksek Statüsü: Cahiliye dönemi Arap toplumunda, hepsi kaside yazma hususunda onu taklit etmi tir. Sadece Amr b. Ebû Zeyd el-Kure î, Cemheretü E ‘âri’l-‘Arab, n r. ‘Alî Fâ‘ûr, Beyrut 1406/1986, s. 123 vd.
bn Kuteybe, e - i‘r ve’ - u‘arâ’, n r. A. Muhammed âkir, Kahire 1966, I, 268.
toplumlarının en de erli mirası olarak görürlerdi. airler, toplum- airler büyük saygı görürdü. Onlar, kabilelerinin ve toplumunun Külsûm’ün muallakasının ilk sekiz beyti i ret e lencesiyle ilgilidir. bn Haldun, Mukaddime, çev. Zâkir Kadirî Ugan, stanbul 1970, III, 253.
larında yüksek bir statüye sahipti ve iirin gücü ve güzelli i büyük hafızasıydılar. iirlerini sunmak, kabile liderleri ve halk arasında Ba langıçtan sonra muallakaların en uzun bölümü tasvir kısmıdır. Süleyman Tülücü, “Mu‘allak t’ta ‘Nesîb’ ”, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı
Dergisi, XXIV-XXV (1980-1986)
bir saygıyla kar ılanırdı. iir, sadece bir e lence aracı de il, aynı prestij kazanmalarını sa lardı. iirlerindeki güzellik, zekâ ve Burada airin atı veya devesi, çöl hayvanları, çöldeki olaylar ve SÜLEYMAN TÜLÜCÜ, "MUALLAKÂT", TDV slâm Ansiklopedisi
Geni bilgi için bk. Nâsırüddin el-Esed, s. 352-428; Çetin, s. 48
AKADEMİ I 48